دوستی که دخترش کلاس سوم دبستان است، برایم گفت که ظرف چند ماه آینده مدرسه برای بچه های کلاس سومی جشن تکلیف میگیرد. برای بچههایی که هنوز خیلیهاشان به نه سالگی تمام نرسیدهاند.
فارغ از اینکه چه محتوایی قرار است به دختربچهها منتقل شود، یاد خاطرهای از کلاس حقوق جزای دانشگاه افتادم. دکتر محسن رهامی از آن آخوندهای دوستداشتنی و منتقد خوانش سنتی فقه است. یادم میآید سر درس مسوولیت کیفری به شدت از تناقضات فقها در نگاه به زن خشمگین بود و میگفت:
یک دختربچه که مشغول عروسکبازی است را صدا میکنند و برایش جشن تکلیف میگیرند. به او میگویند تو دیگر بزرگ شدی و شرع و قانون با تو مثل یک انسان بالغ و عاقل رفتار میکند. مسوولیت شرعی تو دقیقا به اندازه مسوولیت شرعی یک مرد پنجاه ساله است. باید در تابستان و زمستان روزه بگیری. میتوانی ازدواج کنی و فرزند بیاوری. مسوولیت کیفری تو نیز همچون مسوولیت یک مرد تمام است. اگر مرتکب جرمی شوی با تو مثل یک مرد بزرگتر از خودت رفتار می کنند. تازه کلی هم منت سرش میگذارند که تو زودتر از برادر و پسرعمویت به تکلیف رسیدی! چرا؟ لابد قوه درکت بیشتر از آنهاست! خدا تو را بیشتر دوست دارد، پس بار مسوولیت را زودتر بر دوش تو مینهد!
سالها بعد، همین دختری که تا دیروز مشغول عروسکبازی بود، اما از امروز مسوولیت شرعی و کیفریاش برابر با مردی پنجاه ساله است، اگر بخواهد در دادگاهی شهادت بدهد، ناگهان قوه درکش نصف میشود. اگر بخواهد گذرنامه بگیرد، باید مردی که صاحب اوست اجازه دهد؛ حسب مورد پدر یا شوهر. اگر در دهسالگی شوهرش دهند و در دوازده سالگی بخواهد طلاق بگیرد، اصلا قوه درک ندارد و بنابراین حقی ندارد. در پایان هم اگر کشته شود، بهای خونش نصف بهای خون همان مردی است که در نهسالگی تمام قمری، مسوولیتشان باهم برابر بود!
استاد متون فقه و حقوق جزا به اینجا که میرسید حسابی عصبانی میشد: بالاخره ما کدام را باور کنیم؟ دم خروس یا قسم حضرت عباس را؟! زن میفهمد یا نمیفهمد؟ اگر نمیفهمد چرا در کودکی و در میان عروسکبازی و به ناگهان، مسوولیت شرعی و کیفری کامل بر او بار میکنید؟ اگر مسوولیت را میفهمد چرا به وقت برخورداری از حق، قوه فهم و درکش را در بهترین شرایط نصف به حساب میآورید؟
این دخترک که مشغول عروسکبازی است و شما برایش جشن تکلیف میگیرید، درست متوجه اصل مطلب نمیشود: دخترم! تو شش سال زودتر از برادر و پسرعمویت مسوول میشوی. شش سال زودتر بدهکار دین و عرف و قانون میشوی. اما اگر در کنار تکلیفت مطالبۀ حق کنی و بگویی حق و تکلیف در کنار هم معنا دارند، باید بگویم برخی حقوق را نصفه و نیمه خواهی داشت، برخی را هم هرگز نخواهی داشت. سؤالی نداری که؟ آفرین!
بالاخره لابد حکمتی در کار است! فعلا به عروسک بازیت برس تا ما مقدمات جشن تکلیف را فراهم کنیم!
منبع: فردای بهتر