افول گفتمان علم محور سکولار، افول عقلانیت انتقادی و قدرت گرفتن بنیادگرایی اسلامی، مصطفى مهرآئين

با گسترده شدن اندیشه های سکولار عقل محور فضای تنفس گفتمان بنیادگرایی دینی تنگ تر می گردد و این گفتمان مجبور به بازنگری در خود و شیوه عمل اش می شود.

مصطفى مهرآئين
۱.مردم جامعه ما بیش از صد سال است که در پی شکل دادن به یک جامعه مترقی، توسعه یافته، انسانگرا و اخلاق گرا هستند. اگر دستیابی به این نوع جامعه را مهمترین غایت جامعه ایران بدانیم قطعا وقوع آن نیازمند ابزارهای خاص خود است، بماند که در این میان به یکباره از سال پنجاه و هفت جامعه ایران صفت اسلام گرا بودن نیز به مجموعه صفات جامعه مورد نظر خود افزوده و به شکل گیری یک تضاد بنیادین در درون هدف نهایی خود دامن زده است.
۲.شکل دادن به جامعه مترقی، توسعه یافته، انسان گرا و اخلاق گرا نیازمند حداقل سه ابزار خاص است: اول یک گفتمان علم محور سکولار، دوم افزایش دامنه عمل عقلانیت بشری و پرهیز از تاکید صرف بر دخالت نیروی الهی در زندگی، و سوم وجود یک کنشگر معتقد به عقلانیت انسانی و اراده عملی انسان.
بعد از شکل گیری این نظم گفتمانی و ریزش آن در دو قلمرو مناسک و اندیشه است که این گفتمان می تواند به طرق مختلف وارد ذهنیت و عمل جامعه شود و در نهایت هدف دستیابی به جامعه مترقی حاصل گردد.
۳.در جامعه ما با وقوع انقلاب ایران و حوادث پس از آن این گفتمان به مدت یک دهه به محاق کامل رفت و اکنون دیگر هیچ نشانی از آن در جامعه ما باقی نیست. در این میان جریان موسوم به نوگرایی دینی به رهبری عبدالکریم سروش و یارانش تنها جریان و گفتمانی بود که تا حدودی از سکولاریسم سیاسی- اجتماعی دفاع می کردند که با تضعیف این جریان و به خارج رانده شدن رهبر آن این حداقل دفاع از خرد و اراده بشری نیز از بین رفت.
۴.بهرحال، جامعه ما در اوج قدرت گرفتن جریان بنیادگرایی مذهبی هنوز از ایمان به اهداف خود کوتاه نیامده است. ازاینرو، تحقق این اهداف نیازمند قدرت گرفتن دوباره گفتمان علم محور سکولار در جامعه ما هست تا هم بتواند پشتیبانی فلسفی برای اهداف جامعه فراهم آورد و هم با گسترده شدن اندیشه های سکولار عقل محور فضای تنفس گفتمان بنیادگرایی دینی تنگ تر گردد و این گفتمان مجبور به بازنگری در خود و شیوه عمل اش شود.

۵.در وضعیت فعلی ترجمه متون مربوط به علوم انسانی و برگزاری برخی جلسات جدی اندیشه ای تنها منبع نهادی حامی جریان سکولار هستند که باید آن ها را تقویت کرد. بااینحال، این تنها نقطه امید نمی تواند به خلق یک گفتمان سکولار قدرتمند منجر شود مگر آنکه نهادهای رسمی و غیر رسمی علمی متعددی بر شکل دادن به یک گفتمان علم محور سکولار قوی متمرکز شوند و مانع از افول بیشتر اندیشه عقلانی علوم انسانی در ایران شوند. بدون وجود این گفتمان تحقق هیچ یک از اهداف جامعه ایران ممکن نیست.

دستیابی به یک جامعه مترقی به طور همزمان نیازمند علوم انسانی قوی و نهادهای شکل گرفته از درون آن است. ازاینرو، علوم انسانی باید بتوانند هم خود را در جامعه ایران سامان مجدد دهند و هم با مداخله سیاسی در میدان سیاست جامعه منجر به خلق نهادهای خاص خود شوند.

«مقالات و دیدگاه های مندرج در سایت شورای مدیریت گذار نظر نویسندگان آن است. شورای مدیریت گذار دیدگاه ها و مواضع خود را از طریق اعلامیه ها و اسناد خود منتشر می کند.»