بهتر است ایران از منظر حقوق بین الملل به موضوع قره باغ نگاه کند یعنی هم بر احترام به تمامیت ارضی آذربایجان تاکید کند و هم بر ضرورت احترام به حقوق انسانی مردم قره باغ و تلاش کند تا جنگ در این منطقه خاتمه یابد.
محمد علی بهمنی قاجار وکیل دادگستری ، دکترای حقوق بین الملل دانشگاه تهران ، پژوهشگر تاریخ
با توجه به مخاصمه اخیر بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان باید به موارد ذیل به عنوان حقایق تاریخی و حقوقی پیرامون مساله قره باغ توجه کرد:
۱- جمعیت ارمنی و آذری همواره در طول تاریخ در این منطقه حضور داشته اند.
۲- تا زمان تجاوز روسیه به ایران، حاکمیت سیاسی کلان در قره باغ با ایران بود که از طریق قزلباش ها و‌حکمرانان ترک زبان اعمال می گشت اما ارامنه نیز حکومت های محلی مانند ملوک خمسه قره باغ داشتند که آنان نیز تابع دولت ایران بودند.
۳- پس از الحاق قره باغ به روسیه، موقعیت ارامنه در قره باغ بهبود یافت.
۴- پس از سقوط تزاری، هر دو قدرت ارمنستانی و آذربایجانی شکل گرفته در قفقاز در پی تسلط بر قره باغ بودند اما الحاق نهایی قره باغ به جمهوری آذربایجان شوروی صرفا به اراده دولت شوروی و شخص استالین و در راستای سیاست های وی و با توجه به نفوذ شخصیت های آذری هم چون نریمان نریمان اف انجام پذیرفت.
۵- پس از سقوط شوروی، از منظر حقوق بین الملل و با استناد اصل uti possidetis juris اصل ثبات مرزهای مستعمرات، قره باغ جزیی از خاک جمهوری آذربایجان است.
۶- قطعنامه های متعدد ارکان سازمان ملل بر حاکمیت آذربایجان بر قره باغ تاکید دارد.
۷- مردم قره باغ یا به قول اکثریت خودشان آرتساخ از منظر جغرافیای انسانی و تاریخی واجد ویژگی های مردم بوده و از حق تعیین سرنوشت برخوردارند ولی این حق را باید در چارچوب تمامیت ارضی آذربایجان اعمال نمایند.
۸- آذربایجان و ارمنستان برای حل اختلاف خود در مورد قره باغ حق توسل به زور ندارند، البته آذربایجان می تواند اقدامات نظامی خود را در چارچوب دفاع مشروع و رفع اشغال توجیه نماید.
۹- اقدامات آذربایجان ولو در چارچوب دفاع از تمامیت ارضی اش نباید تهدیدی را متوجه موجودیت مردم ارمنی قره باغ نماید.
۱۰ -در صورتی که اقدامات آذربایجان منجر به تهدید به کشتار جمعی مردم ارمنی قره باغ گردد امکان توسل آنان به دکترین جدایی چاره ساز و جدایی مشروع شان از آذربایجان مطرح می گردد.
۱۱- تسلط آذربایجان بر قره باغ در شرایط فعلی با تهدید موجودیت انسانی ارمنی ساکن قره باغ ملازمه دارد و این موضوع ولو با حمایت ترکیه و نیروهای تکفیری نیز، غیر ممکن بوده و با مقاومت سخت ارمنستان و در صورت لزوم حتی روسیه مواجه خواهد شد.
۱۲- روسیه، فرانسه و حتی لابی ارمنی در امریکا اجازه پیروزی آذربایجان را نخواهند داد.
با تمام این تفاصیل بهتر است ایران از منظر حقوق بین الملل به موضوع قره باغ نگاه کند یعنی هم بر احترام به تمامیت ارضی آذربایجان تاکید کند و هم بر ضرورت احترام به حقوق انسانی مردم قره باغ و تلاش کند تا جنگ در این منطقه خاتمه یافته و پای قدرت های فرا منطقه ای و نیروهای تروریستی و تکفیری به قره باغ باز نگردد.
