یدالله کریمی پور
اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی که متعاقب انقلاب ۱۹۱۷ بلشویکی در ۳۰ دسامبر ۱۹۲۲ تکوین یافت و پس از ۶۹ سال در ۲۶ دسامبر ۱۹۹۱، به کلی فروپاشید، تا همین اواخر، یعنی ۳۲ سال پیش، پهناورترین و از چند منظر توانمندترین دولت- امپراتوری تاریخ بود. همین بس که طی ۴۵ سال به موازات ایالات متحده، تشکیل دهنده سیستم دوقطبی چیره بر سیاست بین الملل بود. سیطره اش تنها بر ۲۲ میلیون کیلومتر مربعی شوروی، که امروز به ۱۵ جمهوری جدید تبدیل شده، محدود نبود و افزون بر همه کشورهای خاور اروپا، در ۲۷ نقطه جهان نفوذ نیز داشت؛ از کوبا و آنگولا و موزامبیک و کیپ ورد گرفته تا افغانستان و ویتنام و کامبوج و یمن و ….
ولی شوروی چنان فروپاشید و له شد که امروز حتی از وادار کردن کردن یک استان پیشینش، یعنی اوکراین به اطاعت از خود بر نمی آید. به گمانم یکی از دلایل ژرف درهم ریختگی آسان، بدون انقلاب و بدون جنگ شوروی را بد نیست در گزاره زیر جستجو کنیم:
در حالی که پیوند ملت های غربی با یکدیگر و نیز دیگران، هم در قالب جمعی و نیز در مناسبات تک به تک، بر بنیاد منافع محوری استوار شده بود(و هست)، مناسبات مسکو با همه ملت های متحدش (یا به زور متحد نگاه داشته شده اش)، نفوذ محوری یا آرمان محوری و یا ایدئولوژی پایه بود. آن هم با هر بهایی؛ به عبارت بهتر، مناسبات شوروی و دیگر کشورهای سوسیالیستی مبتنی بر نفوذ سیاسی- نظامی-امنیتی بود. مثلا تفاوت مناسبات مسکو- ورشو با مناسبات واشنگتن- توکیو را بنگریم.
همین پافشاری بر نفوذ پایگی و هزینه های متعددش، نخستین موجبات سقوط شوروی را مهیا ساخت. گورباچف پس از فروپاشی شوروی چنین گفت: هنگامی که دفتر سیاسی به بن بست، شکاف بزرگ، عمیق و غیر قابل پر کردن درآمدها- هزینه ها رسید، دیگر نگاهداری کشورهای خارج نزدیک(از جمله اروپای خاوری) میسر نبود؛ کمتر از دو ماه پس از آگاهی دولت های دوست و سپس ۱۵ جمهوری داخلی از ورشکستگی استراتژی همه چیز در راه نفوذ، اتحاد شوروی فروپاشید.
تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل
تلگرام نویسنده
